Contexto O Consello de Ministros aprobou o 20 de abril de 2012 o Real Decreto-lei 16/2012 de medidas urxentes para garantir a sustentabilidade do Sistema Nacional de Saúde e mellorar a calidade e seguridade das súas prestacións polo que se puxo en marcha unha reforma estrutural do Sistema Nacional de Saúde. Con data de 4 de agosto de 2012, publicouse o Real Decreto 1192/2012 que desenvolve os requisitos e condicións das figuras de persoas aseguradas e beneficiarias do Sistema Nacional de Saúde.
Conforme
ás cifras achegadas co Programa Nacional de Reformas de 2013 entregado ás
institucións europeas, 873.000 tarxetas sanitarias
de persoas estranxeiras residentes en España foron dadas de baixa ao entrar en
vigor a norma. Nos dous últimos anos Médicos do Mundo recibiu a máis de
1.000 persoas inmigrantes que se viron afectadas por esta medida: ou ben, por
non poder cumprir os requisitos administrativos para acceder a unha Tarxeta Sanitaria;
ou por ser vítimas do caos e a desinformación que caracterizou a implantación
da reforma sanitaria até o día de hoxe. Pola súa banda, a Sociedade Madrileña
de Medicamento de Familia e Comunitaria (somaFYC) y YO sí Sanidade Universal
documentaron a existencia de 319 casos de exclusión sanitaria só en seis meses,
entre decembro de 2013 e xuño de 2014.
Esta
situación agrávase como consecuencia da tremenda asimetría na aplicación do RDL
a nivel territorial que acentúa a desigualdade no acceso á saúde. Así, fóra das
dúas comunidades autónomas que mantiveron en vigor o acceso universal á saúde
(Asturias e Andalucía), no resto do territorio atopamos un menú diverso de
regulacións da cobertura sanitaria a persoas inmigrantes en situación
administrativa irregular: oito comunidades crearon algún “programa
complementario específico” ou regulación especial para ese colectivo (Aragón,
Canarias, Cantabria, Cataluña, Estremadura, Valencia e Galicia); e cinco
engadiron novas excepcións non contemplados no RDL (Castela e León, Illas
Baleares, A Rioxa, Madrid e Murcia).
En
Galicia, o programa galego de prevención social da saúde pública, que entra en
vigor o 1 de setembro de 2012 (PGPSSP). As persoas con documentación
identificativa valida e en vigor, que a partir do 1 de setembro de 2012 non
teñan ou non poidan ter dereito a asistencia sanitaria pola modalidade de
asegurado ou beneficiario e non poidan exportase a asistencia sanitaria desde o
seu país de orixe poderán solicitar ser acollidas neste programa para recibir
asistencia sanitaria. Esta vía dálles dereito a ser atendidos só en Galicia
pero non terán recoñecido o dereito no resto do estado.
A través do traballo de campo e
investigacións recentes, as asociacións que traballamos na defensa dos dereitos
humanos, puidemos comprobar que, en Galicia, o dereito fundamental á saúde non
está plenamente garantido para a poboación inmigrante nin para aqueles
colectivos que sofren unha maior vulnerabilidade social. Existe desatención de
casos contemplados nas excepcións do RDL, e polo tanto, con dereito á atención
sanitaria e tamén hai barreiras ao acceso á atención para os casos que poderían
acollerse a PGPSSP.
Así,
atopámonos con moitos casos de persoas a quen se lles obriga a asinar un
compromiso de pago previo á atención de urxencias; mulleres embarazadas a quen
se lles nega o acceso ao seguimento do embarazo e o postparto; menores de idade
a quen se rexeita o acceso á atención médica ou persoas con permiso de
residencia por reagrupación a quen se lles nega a tramitación do Tarxeta Sanitaria.
A reforma
sanitaria vai en contra dos obxectivos de loita
contra a violencia de xénero e os compromisos internacionais en materia de
dereitos sexuais e reprodutivos. Como consecuencia da exclusión no acceso aos
servizos de Atención Primaria, reduciuse a capacidade de detectar casos de
violencia de xénero desde o ámbito sanitario. Do mesmo xeito, péchase unha das
vías de posible identificación de vítimas de trata de mulleres para fins de
explotación sexual e outros fins. Aínda que no Real Decreto-lei contémplanse
este tipo de casos como unha das excepcións con dereito á asistencia sanitaria,
só ocorrerá se reciben autorización de residencia temporal por estar acollidas
ao período de restablecemento e reflexión. Este requisito, ademais de
restritivo, é inaplicable nun número moi elevado de casos; e incumpre a
Directiva 2011/36/UE do Parlamento Europeo e do Consello de 5 de abril de 2011
relativa á prevención e loita contra trátaa de seres humanos e á protección das
vítimas.
Por
último, salientar como diferentes mecanismos de dereitos humanos europeos e de
Nacións Unidas emitiron advertencias e recomendacións ao Goberno español sobre
as consecuencias dos recortes en políticas sociais e, especificamente, sobre o
impacto da reforma sanitaria nos grupos de poboación máis vulnerables.
O que perdimos O dereito á saúde queda reflectido na Constitución española no seu artigo 43, capítulo terceiro (“Dos principios reitores da política social e económica”). A sanidade é unha das competencias que poden ser delegadas ás comunidades autónomas, e son varios os Estatutos de Autonomía que recollen o principio de universalidade do acceso á atención sanitaria. Estatutos de Autonomía de Andalucía, (artigo 22.1), Aragón (artigo 14.1), Baleares (artigo 25.1), Castela e León, (artigo 13.2), e Cataluña (artigo 23.1). Non sendo este o caso de Galicia.
O Real Decreto Lei 16/2012 modifica a lei 16/2003, de 28 de maio, de
cohesión e calidade do Sistema Nacional de Saúde e limita o acceso ao sistema
de saúde que fora ampliado pola Lei Xeral de Saúde Pública 33/2011 a colectivos
profesionais até entón excluídos do SNS.
Até a data, España áchase entre os países da CE con menor gasto sanitario
co 9,3% do seu PIB segundo os últimos datos desta institución de 2011. Xa en
2009, España presentaba un gasto sanitario por baixo da media da CE. Este dato
foi considerado por economistas da saúde como unha das bondades do Sistema
Nacional de Saúde (SNS): ofrecer un servizo case universal a un baixo custo
para as arcas públicas.
O SNS afronta grandes retos para asegurar a súa sustentabilidade e eficacia,
pero a resposta a eles non pode significar a vulneración de dereitos humanos
nin a ruptura do consenso político e social.
Compromisos Os partidos políticos asinantes desta Declaración comprometémonos a levar a cabo todas as accións precisas que garantan a restitución efectiva do dereito universal á saúde para todas as persoas que viven en España en todos os ámbitos territoriais onde teñamos participación no goberno como resultado das próximas eleccións municipais.
Aseguramos que os nosos programas electorais para as
eleccións municipais de 2015 conterán os seguintes compromisos:
· Facilitar e presionar para a posta en
marcha as medidas lexislativas, políticas e orzamentarias necesarias para
restituír o modelo sanitario acorde co principio de Universalidade da
asistencia sanitaria como contemplaba a lexislación española anterior ao Real
Decreto-lei 16/2012; e eliminar as figuras de persoa asegurada e beneficiaria.
· Desde o ámbito local, e mentres siga en
vigor a actual lexislación, deseñar e difundir adecuadamente procedementos para
garantir o cumprimento en todas as comunidades autónomas dos supostos aos que o
Real Decreto-lei 16/2012 recoñece o dereito á asistencia sanitaria: a menores
de idade, mulleres embarazadas, solicitantes de asilo e vítimas de trata de
persoas en período de reflexión, e nos servizos de urxencias. Devanditos
procedementos deberán asegurar que, en ningún caso, esas atencións sexan
facturadas ou suxeitas á firma de compromiso de pago por parte das persoas
usuarias.
· Desde o ámbito local, e mentres siga en
vigor a actual lexislación estatal, adoptar as medidas necesarias para combater
a discriminación no acceso á saúde independentemente da situación
administrativa das persoas; e pór fin de maneira inmediata ás prácticas de
facturación pola atención de urxencias ás persoas inmigrantes sen tarxeta sanitaria
até a situación de alta médica.
· Presionar para a posta en marcha medidas
de acceso aos servizos de saúde e prestación farmacéutica para as persoas
inmigrantes excluídas do Sistema Nacional de Saúde (SNS), naquelas comunidades
autónomas que non as dispuxeron aínda e en todos os casos, asegurarse de que se
fan efectivas, baseadas en requisitos accesibles e alcanzables, especialmente
para as persoas en situación administrativa irregular, sen recursos e/ou en
especial situación de vulnerabilidade.
Adhesións
Dna. Ana Belén Pontón,
Responsable da
Secretaría de Políticas para a Mocidade do BNG
D. Antón Sánchez,
Coordenador Nacional de ANOVA
D.
Breogan Riobóo,
Secretario
Xeral de Podemos Galicia
Dna.
Pilar Cancela,
Secretaria
de Organización de PSdG-PSOE
D. Xabier Ron,
Responsable de Elaboración Programática de EU